Prof. Mitkowski: Trzeba obniżyć LDL, zwłaszcza po zawale serca. Pomocne mogą być nowe leki. Przerażające jest to, że w Polsce umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych nadal jest główną przyczyną zgonów w populacji poniżej 65. roku życia, czego nie ma w krajach zachodnich. Niwelujmy czynniki ryzyka, zwłaszcza wysoki LDL. Stenty po zawale – angioplastyka (PTCA, PCI) Angioplastyka wieńcowa (PTCA), zwana r ównież koronaroplastyką lub angioplastyką tętnic wieńcowych, to inwazyjny zabieg, który polega na poszerzeniu zwężonej lub też udrożnieniu całkowicie zamkniętej tętnicy wieńcowej bez potrzeby otwierania klatki piersiowej. Czego nie można pić po zawale serca. Po przebytym zawale serca istnieją jednak pewne substancje i napoje, których lekarze zazwyczaj zalecają unikać lub spożywać w ograniczonych ilościach Dzięki wysokiej zawartości potasu reguluje pracę serca i normalizuje ciśnienie krwi. Z kolei antyoksydanty chronią śródbłonek naczyń krwionośnych przed rozwojem blaszki miażdżycowej. Ponadto zawarte w soku pomidorowym antyoksydanty wspomagają funkcjonowanie układu odpornościowego, nerwowego oraz ograniczają powstawanie zmian U części pacjentów niemożliwe jest leczenie zawału serca przy pomocy angioplastyki wieńcowej. Wówczas konieczne jest wykonanie pomostowania aortalno-wieńcowego, określanego też jako by-passy. Operacja wymaga otwarcia klatki piersiowej i połączenia aorty z tętnicą wieńcową za miejscem, w którym doszło do zwężenia. Zawał serca to niedokrwienie i martwica mięśnia sercowego spowodowane dostarczeniem zbyt małej ilości tlenu do serca. Najczęściej dochodzi do niego wskutek miażdżycy tętnic wieńcowych (1) (2). Co piąty chory, po zawale serca, w ciągu zaledwie roku, doświadczy zawału ponownie. Natomiast średnio co trzeci pacjent – jeśli nie Pacjenci opisują ból w zawale serca jako piekący, gniotący lub uciskający. Występowanie bólu przez krótki czas może wskazywać na ból dławicowy, natomiast utrzymywanie się go dłużej niż pół godziny – wskazuje zwykle na zawał serca (jednak nie zawsze tak jest). Często towarzyszą mu objawy, takie jak: wymioty. Niemniej, każdy pacjent po zawale serca musi: rzucić palenie papierosów, utrzymywać dietę przeciwmiażdżycową, dbać o regularną, dostosowaną do możliwości aktywność fizyczną, walczyć z nadwagą. systematycznie zażywać zalecane leki. I muszę przyznać, że w większości pacjenci stosują się do zaleceń i próbują zmienić Zapadalność na chorobę wieńcową rośnie wraz z wiekiem. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że choruje na nią średnio około 2,5-5 proc. kobiet i mężczyzn w wieku 40-59 lat, 10 proc. po 60 r.ż. i około 25 proc. powyżej 75 r.ż. Co roku u około 60-80 tys. chorych dochodzi do zawału serca. Takie soki wielowarzywne charakteryzują się niską kalorycznością. Wzbogacenie je w niektóre składniki podkręca także metabolizm. Herbatki na odchudzanie - ranking najlepszych herbat na metabolizm. Ponadto soki wielowarzywne są produkowane na bazie sporej ilości wody, która wpływa stymulująco na przemianę materii. LSihl. Kurkuma Spożywanie kurkumy wykazało poprawę naszego lipogramu, poprawę parametrów parametrów HDL i LDL oraz obniżenie homocysteiny. Zapobiega również krzepnięciu krwi i usuwaniu płytek niezbędnych do budowania ścianek w tętnicach. Produkty kokosowe Najlepszym przykładem takiej populacji jest Tokelau, społeczeństwo, które żyje na Południowym Pacyfiku. Aż 60% dziennej dawki kalorii czerpią z kokosów i są największymi konsumentami tłuszczów nasyconych na świecie. Cieszą się dobrym zdrowiem i mocnym sercem. Podobnym przykładem są mieszkańcy Kitavans – małej wyspy w grupie Wysp Trobriand w Papui Nowej Gwinei. (4) Czerwona Cebula Z bogatej listy cennych właściwości cebuli warto wymienić także jej działanie rozrzedzające krew i przeciwdziałające tworzeniu się zakrzepów. Ponadto cebula, dzięki wysokiej zawartości potasu (146 mg/100 g) może się przyczynić do obniżenia ciśnienia tętniczego Banany Potas jest minerałem, który jest niezbędny dla zdrowia serca. Banany są doskonałym źródłem potasu w diecie . Jeden średniej wielkości banan ( ok. 120 g ) daje 9% GDA ( zalecanego dziennego spożycia ) Dieta bogata w potas może pomóc obniżyć ciśnienie krwi, a ludzie, którzy jedzą dużo potasu mają aż do 27 % mniejsze ryzyko choroby serca. Równie ważny dla serca jest magnez. Jeden banan daje 8%% GDA ( zalecanego dziennego spożycia ) Migdały Badania potwierdziły, że ludzie, którzy spożywali migdały 5 razy w tygodniu są mniej podatne na ataki serca i udarów mózgu. 10 Migdałów dostarczyć 75 kalorii. Zawierają witaminę E oraz witaminy z grupy B, takie jak ryboflawina, niacyna, biotyna, cynk i kwas oleinowy. Wszystkie te składniki są wymagane, aby aktywować produkcję energii w organizmie. Awokado Zamiast majonezu na kanapkę, pokrój owoc awokado. Badania wykazały, że codzienne spożywanie gruszki awokado wpływa na poprawę prawidłowego poziomu homocysteiny, oraz optymalizują parametry lipidogramu oraz poprawiają stężenie HDL i LDL, pomaga utrzymać tętnice wolne od zatorów. Szparagi Oczyszczają tętnice. Przyczyniają się do obniżenia ciśnienia krwi i zapobiegają tworzeniu się zakrzepów, które mogą powodować choroby układu sercowo-naczyniowego. Te jarzyny są pełne błonnika i minerałów, a także zawierają całą listę witamin w tym K, B1, B2, C i E. Granat Ten owoc zawiera niezwykle cenne fitozwiązki, które działają jako przeciwutleniacze, aby chronić wyściółki naczyń krwionośnych przed uszkodzeniami. Sok z granatów pobudza w organizmie produkcję tlenku azotu, który pomaga utrzymać przepływ bezkolizyjny przepływ krwi w tętnicach. Brokuły Te warzywa są bogate w witaminę K oraz wapń, które to odgrywają szczególną rolę w podtrzymaniuzdrowych kości i zapobiegają osteoporozie. Witamina K jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi i ma wpływ na prawidłowy rozwój płodu. Jest także bogata w błonnik, który może przyczynić się do obniżenia poziomu cholesterolu i ciśnienia krwi. Owoce bogate w flawony (Czarna porzeczka, Czarny bez, Ciemne winogrona, Rokitnik pospolity, Acerola – wszystkie jaskrawe owoce, warzywa i zioła) Oczyszczają organizm z metali ciężkich i substancji toksycznych. • Działają antyoksydacyjnie – usuwają z organizmu wolne rodniki tlenowe. • Działają przeciwzapalnie. • Chronią serce i układ krążenia – uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, obniżają ciśnienie krwi, opóźniają rozwój procesu miażdżycowego, obniżają poziom cholesterolu. • Mają właściwości przeciwalergiczne. • Działają moczopędnie, oczyszczają drogi moczowe. • Zmniejszają objawy menopauzy. • Opóźniają procesy starzenia. Produkty zawierające Magnez Gorzka czekolada, banany oraz awokado. Magnez poprawia samopoczucie, zmniejsza napięcie przedmiesiączkowe oraz ułatwia zasypianie. Ma on również korzystny wpływ na serce oraz układ nerwowy i mięśniowy. Jaja Jeśli chcesz uniknąć lub pozbyć się infekcji, chorób i wirusów musisz jeść jedno lub dwa jajka dziennie. Tylko jedno jajko posiada 22% RDA selenu, składnika odżywczego, który pomaga w prawidłowej pracy Twojego układu immunologicznego i regulacji hormonów tarczycy. Jaja są szczególnie polecane dla dzieci. Brak selenu u dzieci i młodzieży może doprowadzić do rozwoju choroby Keshan i choroby Kashin-Beck, choroby tę mogą mieć wpływ na serce, stawy i kości. Fermentowane ziarna np. soi zawierają witaminę K2 . Która wyłapuje, cząsteczki wapnia z tętnic i wbudowuje je w kości. Zakrzepy w tętnicach to w dużej mierze złogi wapniowe i utlenione kwasy tłuszczowe omega-6 Owoc kaki ( zwany persymoną lub hurmą ). Jest w nim mnóstwo przeciwutleniaczy i polifenoli, które działają w celu zmniejszenia stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów. Są one również doskonałym źródłem błonnika, który pomaga regulować ciśnienie krwi i utrzymać czyste tętnice. Spirulina Naturalna niebiesko-zielona mikro alga, której nazwa pochodzi od spiralnego kształtu, który przyjmuje. Spirulina pomaga w regulacji poziomu lipidów we krwi. Jest również źródłem białka, które zawiera wszystkie niezbędne aminokwasy. Wpływa na odbudowę ścian tętnic i stabilizuje ciśnienie krwi. Cynamon. Ta wyśmienita przyprawa może pomóc obniżyć poziom cholesterolu. Cynamon jest pełen antyoksydantów, które poprawiają funkcjonowanie układu krążenia krwi i chronią przed utlenianiem. Dosyp do kawy, dodaj do kompotu, posyp tosty. Urozmaicisz potrawy i zyskasz na zdrowiu. Żurawina Kolejny przeciwutleniacz, który pomoże obniżyć poziom cholesterolu LDL i podnieść HDL. W rzeczywistości regularne spożywanie czystego soku żurawinowego może pomóc zmniejszyć ogólne ryzyko chorób serca aż o 40%! Kliknij poniżej w „Polub tę stronę”, a będziesz na bieżąco informowany o nowych artykułach z mojego bloga. snp:motywator VideoBlog: insta: _________________________________________ Zielona herbata Zawiera znaczne ilości katechin – związków, które hamują wchłanianie cholesterolu podczas trawienia. Picie filiżanki lub dwóch każdego dnia może pomóc poprawić poziom lipidów we krwi i zmniejszyć zatory w tętnicach. Zielona herbata pobudza metabolizm, a prze to pomaga w utracie wagi i wspiera układ krążenia. 41 Najzdrowszych pokarmów na świecie: W badaniu wzięto pod uwagę nie tylko zaspokajanie przez porcję pokarmu mającą wartość 100 kcal minimalnego zapotrzebowania dziennego na 17 składników odżywczych (w tym 8 uznawanych za najważniejsze w profilaktyce chorób serca oraz chorób nowotworowych: żelazo, ryboflawina, niacyna, kwas foliowy, witaminy B 6, B 12, C oraz K), ale i dodano kryterium przyswajalności poszczególnych witamin i minerałów (niektóre pokarmy mogą zawierać pewne dobroczynne związki, ale niekoniecznie w satysfakcjonującym stopniu przyswajalne). Do badania wzięto pod lupę ostatecznie 47 produktów, z czego 6 (maliny, mandarynki, żurawina, czosnek, cebula i borówki) nie załapało się do klasyfikacji, w której maksymalnie pokarm mógł uzyskać 100 punktów, a minimalnie 10. Zobacz co to są za produkty -> tutaj Zdrowe zakupy Prekursorem zastosowania soków jako metody terapeutycznej był brytyjski biznesmen i naukowiec dr Norman W. Walker, który na początku XX w. zainteresował się zdrowym żywieniem i doszedł do wniosku, że świeże soki owocowo-warzywne to najlepsze i najzdrowsze lekarstwo, przywracające organizmowi równowagę. Oczywiście jako biznesmen miał w tym interes: zaprojektował prototyp urządzenia, na bazie którego powstała pierwsza na świecie wyciskarka. Niemniej w kilku swoich książkach Walker przekonywał, że sam stosuje sokoterapię, a dzięki diecie opartej na surowych warzywach i owocach, z pominięciem mięsa, udaje mu się zachować doskonałą formę - dożył w końcu 99 lat. Innowacyjne jak na owe czasy podejście Walkera do roli żywienia w profilaktyce i zwalczaniu chorób zaowocowało kolejnymi analizami. Pierwsze prace na temat leczniczych właściwości soków z jarzyn, warzyw i owoców zostały opublikowane w drugiej połowie lat 30. w USA, a wkrótce po odkryciu biochemicznych mechanizmów działania soków ich ranga w leczeniu naturalnym zdecydowanie wzrosła. Zbawienne składniki Dziś leczenie sokami stało się popularną metodą wspomagającą konwencjonalne terapie. Jej zwolennicy podkreślają, że odpowiedni dobór składników pozwala zwalczać różnorodne problemy zdrowotne - od zmęczenia i stresu, przez choroby cywilizacyjne, po nowotwory. Jak pisze w swojej książce dr Jadwiga Górnicka, lekarz medycyny, specjalistka chorób wewnętrznych i medycyny naturalnej, znaczenie soków jako leków wiąże się z ich składem: "Znajdują się w nich pełnowartościowe składniki - łatwo przyswajalne cukry, tłuszcze, białka, w tym aminokwasy egzogenne, oraz świeże enzymy należące do biokatalizatorów sterujących reakcjami biochemicznymi w organizmie, nadto substancje kleikowate, antybiotyki, hormony, witaminy, biopierwiastki. Ważne jest, że składniki te występują w formie zjonizowanej, co sprzyja utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie, a zatem chroni organizm przed czynnikami rakotwórczymi"¹. Doktor Górnicka podkreśla przy tym, że właściwości te dotyczą wyłącznie soków świeżych, niesfermentowanych i nieprzetworzonych. Na aspekt ten zwracają zresztą uwagę wszyscy zwolennicy sokoterapii: pełnowartościowe napoje można uzyskać tylko ze świeżych warzyw i owoców, najlepiej od zaufanych dostawców, a pić należy je bezpośrednio po przyrządzeniu. Tylko wówczas będą działały stabilizująco na organizm i zaopatrzą go w brakujące składniki. Skondensowane zdrowie Specjaliści sokoterapii zalecają, by profilaktycznie pić ok. 500-700 ml soków dziennie, co pozwoli dostarczyć organizmowi niezbędne składniki oraz zachować zdrowie i dobre samopoczucie. Jeśli jednak mają one działać leczniczo, dawkę tę powinno się zwiększyć do 2, a nawet 4 litrów dziennie¹. Oczywiście punktem wyjścia dla tej metody jest bogaty skład warzyw i owoców, na bazie których przyrządza się napoje. Dlaczego jednak soki mają być bardziej wartościowe niż surowe produkty? Przede wszystkim chodzi o przyswajalność: składniki wyciśniętego soku nasz organizm wchłania już po 10-15 minutach, podczas gdy trawienie warzyw i owoców zajmuje mu nawet 2-3 godziny. Po drugie, soki to skondensowana porcja witamin, łatwo przyswajalnych cukrów, białek i aminokwasów regulujących reakcje biochemiczne w organizmie. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) każdego dnia powinniśmy spożywać ok. 400 g warzyw i owoców w 5 porcjach². W praktyce jednak niewielu Polaków realizuje to założenie i sięga po surowe produkty. Pijąc soki, łatwiej jest dostarczyć organizmowi odpowiednią ich ilość: 3-4 szklanki to odpowiednik ok. 2 kg surowych produktów! I wreszcie po trzecie: wyciskanie soku oznacza, że spożywamy głównie miąższ owoców i warzyw, w którym znajduje się rozpuszczalny błonnik pokarmowy, zwiększający wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w jelicie grubym, obniżający wartość pH i wpływający korzystnie na wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego³. Jednocześnie ograniczamy ilość nierozpuszczalnych frakcji błonnika, obecnych np. w pestkach, których nadmiar zmniejsza wchłanianie tłuszczów i rozpuszczalnych w nich witamin (A, D, E i K). Dowody skuteczności Choć sokoterapia to bez wątpienia metoda alternatywna, w dodatku jedynie wspomagająca leczenie, nie brakuje naukowych dowodów na zdrowotne właściwości soków. Jedno z badań wykazało, że sok z marchwi obniża ryzyko chorób serca i zawałów. U osób, które piły go w ilości 0,5 l dziennie przez 3 miesiące, doszło do obniżenia stresu oksydacyjnego i poziomu cholesterolu4. Ponadto dzięki zawartości beta-karotenu, luteiny i zeaksantyny sok z marchwi poprawia wzrok. Inne badanie pokazało, że soki z owoców aronii oraz czarnej porzeczki są najbogatsze w związki polifenolowe, a jednocześnie charakteryzują się dwukrotnie większą aktywnością przeciwutleniającą niż soki pomarańczowe oraz prawie pięciokrotnie większą niż sok jabłkowy5. Sam sok jabłkowy ma jednak inne cenne właściwości: okazuje się, że może zapobiegać nowotworom i starzeniu się oraz wspomagać ogólną odporność organizmu. Do takiego wniosku doszli naukowcy z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, którzy porównywali właściwości jabłkowych soków klarownych i mętnych. Odkryli oni, że mętne soki zawierają 4 razy więcej flawonoidów i innych związków z grupy polifenoli, które wykazują silne działanie antynowotworowe. Napój z dużą zawartością miąższu owoców ma również nawet pięciokrotnie większą zdolność "wymiatania" wolnych rodników6. Zgodnie z innymi analizami w zasadzie wszystkie soki ze świeżych owoców i warzyw należą do produktów charakteryzujących się wysoką zawartością antyoksydantów7, a dzięki ich dostępności przez cały rok oraz udowodnionej obecności składników odżywczych (tokoferoli, karotenoidów, kwasu askorbinowego i flawonoidów) stanowią alternatywne uzupełnienie zalecanego udziału warzyw i owoców w diecie8. Nie tylko owoce i warzywa Bibliografia Górnicka J., "Apteka natury - Poradnik Zdrowia", Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, wyd. IV, 2011, s. 78, 216 World Health Report 2002, Reducing risks, promoting healthy life, Geneva, World Health Organization, 2002 I Trace Elem Exp Med 1992; 91: 23-31 Nutr Sep 24;10:96. doi: Biochem Soc Trans 1996; 24 (3): 790-795 Journal of the Science of Food and Agriculture 2007; 87 (4): 573-579 Nutrtion J 2010; 9: 3 Przem Ferment Owoc Warz 2003; 47 (06): 29-30 Z pewnością najpopularniejsze są soki z warzyw i owoców, ale sokoterapia nie wyklucza również innych składników. Soki można wyciskać ze świeżych ziół, korzeni przyprawowych (jak imbir czy kurkuma), traw i młodych zbóż. Przykładowo napój z trawy pszenicznej pomaga łagodzić dolegliwości żołądkowo-jelitowe. - Główną rolę w sokoterapii odgrywają warzywa. Wśród nich znajdują się typowo polskie, szczególnie korzeniowe, które są dostępne w każdym punkcie sprzedaży, oraz warzywa liściaste. W tym wypadku możemy wyciskać sok na przykład z natki pietruszki, sezonowych ziół czy z pokrzywy. Może to być również hodowana w domu trawa z pszenicy, owsa czy żyta - wylicza dr Jacek Radwański, autor książki "Sokoterapia" i prekursor tej metody w Polsce. O tym, jaki wpływ na zdrowie będzie wywierał sok, decyduje oczywiście jego skład. Sokoterapia stosuje prawie 90 mieszanek i soków prostych (z 1 składnika), wykorzystywanych w leczeniu ok. 140 schorzeń. Sok z buraków wpływa na układ krążenia, z kapusty - zmniejsza wrzody żołądka i dwunastnicy, z winogron - zwalcza zaparcia, żurawinowy - pokonuje infekcje, z selera - usprawnia trawienie, a z owsa i rozmarynu likwiduje wyczerpanie. Picie soków poleca się także osobom z niedoborami witamin i składników mineralnych w celu witalizacji organizmu i poprawy odporności. Wskazane jest również dla tych, którzy chcą unormować masę ciała i usprawnić proces usuwania z organizmu substancji toksycznych. Mam 56 lat. Trzy lata temu miałam zawał serca, którego przyczyną był długotrwały, bardzo silny stres. Teraz czuję się raczej dobrze, chociaż czasem sięgam po nitroglicerynę i dolegliwości kilkunastu minutach ustępują. Nauczyłam się panować nad emocjami, byłam i jestem aktywna, chodzę po Tatrach. Ograniczyłam tylko wysiłek fizyczny w życiu codziennym. Ciśnienie mam od zawsze niskie, albo bardzo niskie (90/60). Ponieważ za pół roku mam lecieć po raz pierwszy w życiu samolotem, zastanawiam się, a właściwie zastanawia się moja rodzina, czy taki lot będzie dla mnie w pełni bezpieczny. Czy i jakie mogę mieć jego konsekwencje i jak im ewentualnie zapobiec? Podróże lotnicze nie stanowią przeciwwskazania dla osób z przebytym przed 3 laty zawałem serca. Oczywiście różnie wygląda sprawa, gdy ma Pani do odbycia krótki 2-3 godzinny lot w Europie, a inaczej gdy jest to kilkunastogodzinny rejs transatlantycki. W przypadku krótkich lotów nie są konieczne żadne szczególne środki ostrożności – należy jedynie pamiętać o zabraniu do bagażu podręcznego zażywanych leków. Z uwagi na zaostrzone przepisy lotnicze warto zaopatrzyć się w zaświadczenie lekarskie potwierdzające zażywanie leków (idealnie gdy takie zaświadczenie jest wystawione w języku angielskim). W przypadku lotów dłuższych, transatlantyckich, ważne jest dbanie o nogi, bowiem one narażone są podczas lotu na różne dolegliwości – trzeba co jakiś czas poruszać nogami prostując i zginając je w stawie skokowym oraz kolanowym. W miarę możliwości należy chodzić po pokładzie samolotu, gdy komunikaty załogi pozwalają na takie zachowanie. Ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu – trzeba pić wodę mineralną oraz soki. W czasie długotrwałych lotów napoje takie są zwykle wystawione przy stanowisku stewardes do swobodnego używania przez pasażerów. Nie wskazane są napoje alkoholowe, bowiem wywołują one odwodnienie. Czasami warto zamówić dietę niskosolną – dzięki temu uniknie się obrzęków na stopach. Konieczne jest zarezerwowanie takiej diety wcześniej przez telefon w liniach lotniczych. Osobiście jestem zdania, że ludziom w podróżach lotniczych bardziej szkodzi stres niż warunki podróży - i dlatego proszę pamiętać o tym, aby nie stresować się. Pamiętaj, że odpowiedź naszego eksperta ma charakter informacyjny i nie zastąpi wizyty u lekarza. Inne porady tego eksperta Pytanie nadesłane do redakcji Czy można po koronarografii pić soki, spożywać posiłki? Czy są jakieś przeciwwskazania? Jakie mogą być powikłania po zabiegu? Odpowiedziała dr n. med. Agnieszka Tycińska Katedra i Klinika Kardiologii Uniwersytet Medyczny w Białymstoku W czasie koronarografii podawany jest kontrast. Jednym z działań niepożądanych po podaniu kontrastu są nudności i wymioty. Dlatego też zaleca się unikanie spożywania jakichkolwiek posiłków i picia napojów kilka godzin przed zabiegiem i po zabiegu. Natomiast bezpośrednio po zabiegu (a także w niektórych przypadkach przed zabiegiem, np. u pacjentów z niewydolnością nerek) należy zastosować dożylny wlew płynów (celem szybszej ewakuacji środka kontrastowego) i uniknięcia pokontrastowej niewydolności nerek. Kilka godzin po zabiegu, po konsultacji z lekarzem można zacząć pić wodę (najlepiej niegazowaną). W razie braku reakcji uczuleniowej można stopniowo włączać normalną dietę. Koronarografia jest badaniem inwazyjnym. Do najczęstszych powikłań należą: naczyniowe powikłania miejscowe (krwiak w miejscu wkłucia dodtętniczego, tętniak rzekomy, przetoka tętniczo-żylna, zator). nefropatia kontrastowa reakcja uczuleniowa na kontrast.